مقدمه ای بر فونت

به مجموعه‌ای از یک الفبایِ کامل و هم‌خانواده، با حالت‌های مختلفِ حروف و دیگر کارکترهایِ (اعداد و علائمِ) مورد نیاز حروف‌چینی، قلمِ رایانه‌ای و در انگلیسی تایپ‌فیس (به انگلیسی: Typeface) گفته می‌شود. از سویِ دیگر، به هر یک از حالت‌ها و اجزایِ این مجموعه که شاملِ حروف، اعداد و دیگر علائم نگارشی می‌باشند، فونت (به فرانسوی: fonte) (به انگلیسی: font خوانده می‌شود: فانت /fɑ:nt/) می‌گویند.

امروزه در محافل عمومی و با توجه به حروف‌چینی جدید و نوری، واژهٔ فونت نسبت به تایپ‌فیس، رواج بیشتری یافته‌است. می‌توان گفت، مجموعهٔ حرف‌هایی که با رابطه‌های گرافیکی تصویر نوشتاری، یک زبان را نشان می‌دهند، قلم رایانه‌ای نامیده می‌شود که گاه در فارسی نیز، به‌پیروی از انگلیسی، آن را فونت می‌خوانند.

هم در حروف‌چینی سنتی و هم در کاربرد مدرن واژهٔ فونت برای اشاره به مکانیسم طراحی تایپ‌فیس به‌کار می‌رود. در حروف‌چینی سنتی فونت از جنس چوب یا فلز ساخته می‌شد. امروزه فونت یک فایل دیجیتال است.

فونت‌ها که در زبان فارسی به آن‌ها قلم گفته می‌شود در جایگاه خود حائز اهمیت‌ هستند. همان‌گونه که هر شخص با قلم خویش، نوعی متفاوت از قلم دیگری می‌نویسد، فونت‌ها هم مثل هم نیستند و هر کدام شکل منحصربه‌فردی دارند. در حد امکان باید سعی نمود تا از فونت‌ها به‌خوبی استفاده کرد و هر کدام را در جای خود به‌کار برد. در نظرگاه شخصی بنده، بحث نمودن پیرامون فونت‌ها نیاز به پرداخت دارد و باید به آن توجه نمود. در ذیل می‌کوشم تا تجربیات شخصی‌ام را در زمینه استفاده از فونت‌ها بیان کنم. امید آن دارم که مقبول و مفید واقع گردد.

ممکن است بپرسید؛ برای خواننده مهم نیست که متن با چه فونتی(عربی یا فارسی) نوشته شده است و در هر دو حالت، متن را یک‌جور می‌خواند و به مشکل خاصی برخورد نمی‌کند. در جواب باید بگویم، درست است که فرق بین این دو، به مفهوم کلمات و روان خواندن آن‌ها خدشه‌ای وارد نمی‌کند. اما ممکن است به مشکلات بسیار ظریفی برخورد کنید که هرگز فکرش را نمی‌کردید. به عنوان نمونه، موتورهای جست‌وجو اغلب به‌صورت کاراکتر به کاراکتر جست‌و‌جو می‌کنند، مثلاً وقتی شما کلمه “آمونیاک” را جست‌و‌جو می‌کنید، موتور جست‌وجو این کلمه را حرف به حرف خوانده و بنا بر درخواست شما (جست‌و‌جوی سریع و پیش‌رفته) اقدام می‌نماید. حال فرض کنید که شما با یک ویندوز فارسی و فونت فارسی این کلمه را نوشته‌اید، اما سایت‌هایی که این کلمه را در متن خود دارند از ویندوز و فونت عربی استفاده کرده‌اند. موتور جست‌وجو نمی‌تواند این کلمه را تشخیص بدهد، زیرا کاراکترهای «ک» و «ی» آن‌ها با هم فرق می‌کند.

البته شایان توجه است؛ بعضی از ویندوزها هم فارسی یا عربی هستند. ویندوزهای قدیمی ۹۸ اکثراً عربی‌اند. حتی بعضی از نسخه‌های ویندوز XP SP۱نیز عربی‌اند. توصیه‌ام این است که از ویندوزهای فارسی استفاده کنید.

تفاوت ‌هااکتکی سنتی با فونت دیجیتال
فونت در چاپ سنتی عموماً از قطعه‌های فلزی (سربی) ساخته می‌شد. به این صورت که سرب گداخته را در قالب‌هایی که به شکل حرف‌های الفبا بود — و گاهی شکل‌های دوحروفی؛ مانند «لا»، یا بیشتر؛ مانند «ریال» و «الله» و نیز دیگر نشانه‌هایی که در نوشتن به‌کار می‌روند؛ همچون '، :، [، * و $ — ریخته‌گری می‌کردند. فونت در فضای دیجیتال گونه‌ای نرم‌افزار است. در این نرم‌افزار، حرف‌ها و دیگر نشانه‌های نوشتاری را به شکل مجموعه‌ای از کاراکترها (برداری یا غیربرداری) به‌وسیلهٔ برنامه‌هایی مانند FontCreator یا Fontlab Studio یا font forge طراحی می‌کنند.

طراحی قلم
غزل
طراحی قلم یا فونت، برخلاف طراحی نشانه یا پوستر که معمولاً به‌طور انفرادی صورت می‌گیرد، کاری گروهی، فنی و پیچیده می‌باشد. به همین جهت، اساتید کارکشته و اهل فن، برای طراحی قلم، ۵ سال هنر و فلسفهٔ شرق، ۵ سال هنر و فلسفهٔ غرب، ۵ سال خوش‌نویسی و ۶ سال آشنایی با فناوری (به‌ویژه دیجیتال) را ضروری دانسته‌اند.[۱]

قلم‌های پرکاربرد
قلم‌های زیر برای چاپ و نمایشِ اینترنتی، پرکاربردترین‌ها هستند:[۲]

عربی
احسا، آندلس، Arabic_transparant، بدر، Buryidah، هدا، Damman، خرج، کوفی، نسخ

فارسی
برای چاپ: ایران‌نستعلیق، لوتوس، میترا، نازنین، ترافیک، یاقوت، زر، هما، تیتر، رؤیا

برای نشر رومیزی: تاهوما، ایران‌سنس، یکان، کودک، رؤیا

بر پایهٔ موضوع کتاب بهتر است از فونت‌هایی که متناسب با موضوع باشند استفاده کنیم که تعدادی از موضوع‌ها به شرح زیر است:[۳]

موضوع کتاب    جمع‌شوندگی
(Tracking)    اندازه در عنوان
(Leading)    اندازه در متن
(Point)    فونت پیشنهادی
رمان، داستان–نمایشنامه و فیلمنامه    ۱۰-    ۱۸٫۵    ۱۴    میترا، نازنین،
ایران‌سنس

کودک و نوجوان    ۱۵-    ۱۶    ۱۳    رؤیا، یکان، کودک
پژوهشی و نظری    ۱۰- تا ۲۰-    ۱۸    ۱۴    لوتوس، بدر، نازنین، زر
شعر    ۱۰- تا ۱۵-    ۱۸    ۱۴    لیلا، نستعلیق
قطع جیبی    ۱۰-    ۱۵    ۱۲    میترا، نازنین
انگلیسی
Roboto, Calibri, Arial, Bookman, Century, Comic, Courier, Impact, Modern, Time New Roman

تغییر نحوهٔ نمایش فونت‌ها:

بولد (Bold): برای درشت‌نمایی (درشت)
ایتالیک (Italic): برای نمایش خط به‌صورت کج (منشأ گرفته از برج پیزا که کم‌کم به ایتالیک جا افتاده است)
زیرخط (Underline): برای برجسته کردن متن با کشیدن خطی افقی در زیر حرف/واژه/نماد
انواع سبک قلم
قلم خوشنویسی
قلم دست‌خط
قلم عنوان
قلم متن
قلم وب
قلم رمزینه
قلم علائم
سِریف و سَنزسریف
در یک تقسیم‌بندی می‌توان فونت‌ها را به دو گروه سریف و سنزسریف تقسیم کرد. سِریف، به دسته‌ای از فونت‌ها گفته می‌شود که در قسمت‌های پایانی، نقوش هر حرف، یک کشیدگی کوچک قلم وجود دارد. این دسته از فونت‌ها اغلب برای استفاده در چاپ کتاب، مجله و روزنامه کاربرد دارند.[نیازمند منبع]

سنزسریف، به دسته‌ای گفته می‌شود که سِریف یا کشیدگی در انتهای حرف خود ندارند و تقریباً وزن خط در تمام سطوح فونت یکسان است. این دسته از فونت‌ها معمولاً برای نمایش در نمایشگرها و در آثار دیجیتال مانند صفحات وب، تصاویر و… کاربرد دارند.[نیازمند منبع]

پانویس
 رضایی‌نبرد، امین. خوشنویسی و طراحی حروف. صفحهٔ ۲۳۹

منابع
گفتگو با مسعود سپهر؛ بخش یکم
گفتگو با مسعود سپهر ؛ بخش دوم
گفتگو با مسعود سپهر؛ بخش پایانی
تفاوت فونت سریف و سنس سریف چیست
مقدمه ای برفونت ها و آیین نگارش